Herstel veerkracht van de delta eist visie van Rutte

Deltalandschappen hebben een enorme veerkracht. Ze kunnen relatief eenvoudig grote hoeveelheden neerslag absorberen. Na stormen kunnen ze zich snel herstellen en zich aanpassen aan zeespiegelstijging of grotere afvoer van rivierwater. Die dynamiek is ook de basis voor een rijkdom aan vissoorten, schelpdieren en vogels. Delta’s vormen zo een spil in wereldwijde ecosystemen.

Maar wereldwijd verliezen deltalandschappen hun veerkracht. Recente natuurrampen in New Orleans, Houston, Bangladesh en Mumbai laten zien waartoe uitgeputte veerkracht van het natuurlijk deltasysteem – in combinatie met ongecontroleerde verstedelijking – kunnen leiden.

Maar ook de Nederlandse delta verliest veerkracht. Door verstedelijking, bedijking, kanalisering van rivieren, afdamming, drainage en uitbaggeren van vaargeulen is het absorptie- en aanpassingsvermogen sterk afgenomen en ecologische rijkdom gedecimeerd.

De druk op de delta zal alleen maar toenemen, nu Nederland de komende decennia voor een Grote Verbouwing staat. Van nieuwe stedelijke groei in het westen – honderdduizenden nieuwe woningen – tot de energietransitie en verduurzaming van de landbouw. Plus de verdere voorbereidingen op toenemende extreme neerslag, droogte, zeespiegelstijging en piekafvoeren van rivieren.

Versnippering

Elk van die verbouwingen zal grote gevolgen hebben voor de ruimtelijke inrichting van Nederland. Zonder afstemming en samenhang kan het niet. Dan dreigt versnippering en teloorgang van de ruimtelijke kwaliteiten van onze landschappen en steden.

Op lokale schaal combineert het Deltaprogramma al enkele jaren dijkversterking of rivierverruiming met stedelijke uitbreiding of natuurontwikkeling: de nieuwe ‘Waalsprong’ bij Nijmegen, de ‘Zandmotor’ bij Kijkduin en de nieuwe duinen en het strand bij de Honds-Bossche Zeewering zijn mooie voorbeelden van ‘bouwen met de natuur’. Maar de nieuwe projecten maken beleid noodzakelijk op een veel grotere schaal, namelijk die van hele regio’s en van heel Nederland.

Het versterken van de ruimtelijke kwaliteit en van de veerkracht zijn een publiek, nationaal belang en zouden een hoofdtaak van de nieuwe regering moeten zijn. Want de verbetering van natuur en milieu is de sleutel van een samenhangend ruimtelijk beleid.

Maar Den Haag heeft ‘natuur’ te lang als een restpost beschouwd. Onder Rutte I werd ‘natuur’ zelfs geheel van de agenda geschrapt; daarna is het weer aarzelend opgepakt maar nog allesbehalve een centraal onderwerp van beleid geworden.

Herstel de veerkracht

Een nieuwe ronde Deltawerken is nodig, gericht op herstel van de veerkracht van het natuurlijk systeem. Samen met ruim veertig collega’s en vakgenoten uit de wereld van wetenschap, ontwerp en techniek pleit ik daarom voor de realisering van een nationaal, samenhangend ‘groenblauw raamwerk’ van ‘deltanatuur’ dat zich uitstrekt van Waddenzee tot Zeeuws-Vlaanderen. Om de kwaliteit van de Nederlandse delta te versterken, maar zo’n ruimtelijke structuur kan ook richting geven aan stedelijke groei, verduurzaming in de landbouw en de energietransitie.

Het vereist onderlinge samenwerking van diverse ministeries en het Deltaprogramma, evenals overleg met provincies, gemeenten en waterschappen. Niet makkelijk, wel nodig.

Wie is er aan zet? Het Nederlandse ruimtelijke ordeningsbeleid had wereldfaam. Maar het ministerie van VROM (Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu) werd in 2010 opgeheven. ‘Ruimte’ werd ondergebracht bij het ministerie van Infrastructuur en Milieu (voorheen VWS), waar het nagenoeg onzichtbaar is geworden. Met de kabinetsformatie is ‘Ruimte’ verhuisd naar Binnenlandse Zaken.

In het regeerakkoord staat nauwelijks een woord over de ruimtelijke vraagstukken en opgaven. Maar er is wel een kans. Vooruitlopend op de nieuwe Omgevingswet heeft het kabinet aangekondigd met een eerste Nationale Omgevingsvisie (NOVI) te komen. Dit is de taak van de nieuwe minister van Binnenlandse Zaken en Ruimte. Namens de veertig vakgenoten roep ik de nieuwe minister van dit departement op deze taak op te pakken, en de grote verbouwing van Nederland richting te geven met een groenblauw raamwerk.

Veenweidegebied

Recente ontwerpstudies voor de Zuidwestelijke delta, het IJsselmeergebied en het veenweidegebied in de Randstad hebben al aangegeven hoe veiligheid, natuurontwikkeling, stedelijke ontwikkeling, landbouw en ruimtelijke kwaliteit duurzaam kunnen samenhangen. Voor deze drie gebieden kunnen het rijk, provincies, gemeenten en waterschappen een gezamenlijke regie ontwikkelen, als ‘pilotprojecten’ van de nieuwe Nationale Omgevingsvisie. Ook internationaal kan Nederland weer een aansprekend voorbeeld worden.